Naturalizm w sztuce to nurt, który zwraca uwagę na dokładne odzwierciedlenie rzeczywistości. Jego celem jest oddanie żywych kolorów, znaczenia i detali otaczającego nas świata. Naturaliści skupili się na przedstawianiu rzeczywistych postaci i obiektów w odpowiednich kontekstach. Dowiedz się, jakie cechy charakterystyczne noszą dzieła stworzone w tym stylu.
Naturalizm – geneza nurtu w sztuce
Idea naturalizmu sięga czasów pozytywizmu, kiedy to w wyniku dynamicznego rozwoju nauki przyrody pojawiła się potrzeba przeniesienia jej zasad na sferę społeczną. Wtedy to stwierdzono, że ludzie kierują się pierwotnymi instynktami oraz determinizmem biologicznym, co miało odzwierciedlenie w ich postępowaniu. Pozytywiści uważali więc, że ludzkie decyzje są oparte na naturalnych motywacjach i dlatego powinniśmy korzystać z paradygmatu poznawczego obecnego w naukach przyrodniczych.
Francuscy twórcy po klęsce wojennej Francji w latach 1870-1871 podjęli decyzję o porzuceniu dotychczasowych ideologii romantycznych i idealistycznych, a zamiast tego zwrócili się ku bardzo modnym ówcześnie postulatom materialistyczno-przyrodniczym. W tym celu Emil Zola – jeden z najważniejszych przedstawicieli naturalizmu literackiego – napisał powieść „Thérese Raquin”, opatrzoną długim i szczegółowym wprowadzeniem do tematyki owego nurtu. Ostateczne przebudzenie naturalizmu nastąpiło wraz ze wspomnianym powstaniem teorii biologicznych rozpatrujących czynniki determinujące ludzkie życie i tworzenia jako proces uwarunkowany przez otoczenie i sposób życia.
Czytaj też: Modernizm – cechy.
Naturalizm jest odłamem realizmu, którego powstanie często datuje się na rok 1841, kiedy to Honoré de Balzac ukończył cykl powieści „Komedia ludzka”. Chociaż początkowo terminy realizm i naturalizm były stosowane zamiennie, różnice między oboma nurtami zaczęły stopniowo wyraźniej widoczne.
Założenia naturalizmu
Naturalizm w literaturze został uroczyście zaprezentowany światu w 1867 roku, kiedy to Emil Zola wydał swoje dzieło „Thérese Raquin”. Założenia dotyczące naturalizmu są dość proste – uważa się, że ludzkość powinna być traktowana jako integralna część przyrody. Wszelkie opisy stanów emocjonalnych i fizycznych w tego typu literaturze są trzymane blisko natury i rzadko polegają na żadnej specyficznej ideologii.
Naturaliści dostrzegali w życiu ludzi walkę o przetrwanie, która ma miejsce nie tylko pomiędzy jednostkami, ale i grupami społecznymi, środowiskami czy innymi czynnikami. Przedstawienie człowieka jako istoty podlegającej prawom natury stało się zatem naczelną myślą dla twórców kojarzonych z naturalizmem.
Może Cię zainteresować: Cechy kubizmu.
Naturaliści postawili sobie za cel ukazanie rzeczywistości w książkach, a do tego celu wykorzystywali głównie postacie pochodzące z niższych sfer społeczeństwa. Bardzo często cierpieli oni na skutek problemów, przed jakimi stawali ich życiu. Naturaliści stawiali też nacisk na badanie wpływu różnych czynników, takich jak: pochodzenie, otoczenie i instynkty człowieka. Tym samym starali się przedstawić skomplikowaną sytuację społeczną i jej wpływy, a także problematyczne aspekty ludzkiego życia. Pragnęli pokazać, że warunki socjalne i otoczenie mają bezpośredni wpływ na charakter i postawy człowieka oraz na to, jaki los go spotka.
Cechy naturalizmu
Naturaliści, którzy wyrażali swoją twórczość w powieściach i doceniali szczegółowe opisy, stawiali na elementy poznawcze. Dzięki bogatym partiom opisowym czytelnik miał możliwość pogłębienia sytuacji bohatera – jego statusu materialnego, społecznego i ontologicznego. Uważnie przyglądali się takim detalom, jakby chcieli utrwalić je w postaci fotografii. Z tego powodu starali się konstruować opisy z najwyższą precyzją, bogactwem semantycznym i dbałością o szczegóły.
Naturalizm, który wyewoluował w powieściach epoki, przyczynił się do znacznych zmian w języku literackim. Autorzy starali się, by jak najbardziej wiernie oddać bohaterom ich indywidualne cechy charakteru i pochodzenia poprzez dopasowanie słownictwa. W trakcie pisania nie bali się także używać terminów określanych mianem turpistycznych, aby dotrzeć do ważnych tematów tabu: śmierci, cierpienia, chorób i brzydoty. Dzięki temu odbiór dzieł literackich był bardziej autentyczny i relewantny dla ówczesnego społeczeństwa.
Sprawdź też: Cechy symbolizmu.
Naturalizm w literaturze stanowił narzędzie, dzięki któremu autorzy mogli ukazać nierówności społeczne, wyzysk i niesprawiedliwość. Wielkie dzieła tworzone z jego perspektywy skupiały się zaś na szczegółowym opisie psychiki bohaterów oraz emocjonalnych stanów, jakie przechodzili. Przykładem takiego utworu może być „Panna Bovary” Gustawa Flauberta, który nagromadził w swojej powieści mnóstwo opisów i detali mających na celu demaskację istniejących podziałów społecznych.
Wielu autorów zdecydowało się także odejść od tradycyjnego modelu fabularnego, ustępując miejsce scenom o luźnych powiązaniach, które stanowiły punkt wyjścia do prezentacji i analizy problemów społecznych. Utwory naturalistyczne traktują te problemy jako temat główny, zamiast ukrywać je pod warstwami akcji i sytuacji. Dzięki temu czytelnik ma okazję poznać obraz rzeczywistości w sposób bardziej realistyczny niż dotychczas. Literatura naturalistyczna skupia się także na budowaniu napięcia emocjonalnego poprzez eksplorację ludzkich słabości i sfery psychologicznej postaci oraz proces poznawczy bohatera czy narracji obserwowane wraz z upływem czasu.
Naturalizm w dramacie
Nowy nurt literacki zaczął wpływać również na dramatopisarstwo. Utwory sceniczne napisane zgodnie z tą konwencją utrzymywały najważniejsze założenia naturalizmu i pisane były prozą. Przede wszystkim traktowały o moralności ludzi, skupiając się na relacjach między nimi. Fabuła przestała być głównym elementem dzieła (można odnieść wrażenie, że stanowiła raczej tło) i miejsce po niej zajmowały analizy psychologiczne postaci.
Naturalizm w dramacie objawiał się również w charakterystycznych didaskaliach. Wykorzystano je w celu zaprezentowania jak najbardziej realistycznego i szczegółowego obrazu miejsca, w którym dane sceny się odbywały. Autorzy starali się jak najlepiej oddać specyfikę każdego miejsca. Dowiedz się również, jakie są charakterystyczne cechy surrealizmu.
Najważniejsi przedstawiciele naturalizmu
Gustaw Flaubert uważany jest za wybitnego realistycznego pisarza, natomiast Emil Zola był kluczową postacią w nurtu literackim znanym jako naturalizm. Warto również wspomnieć o braciach Jules i Edmond Goncourt, Stefana Żeromskiego oraz Władysława Reymonta. Natomiast jeśli chodzi o dramat to sztuki naturalistyczne szwedzkiego autora Augusta Strindberga, Rosjanina Maksima Gorkiego, Polki Gabrieli Zapolskiej oraz George’a Bernarda Shawa do dziś skutecznie przyciągają uwagę czytelników na całym świecie.
